Kultura kawy w Portugalii – jak Portugalczycy celebrują espresso?

Portugalia to kraj, gdzie zapach parzonej kawy unosi się prawie na każdym kroku [1] . Ten czarny, energetyczny wywar z drzewka kawowca stanowi nieodłączny element portugalskiej rzeczywistości, głęboko zakorzeniając się w codziennym rytmie życia mieszkańców. Bez kawy żaden Portugalczyk nie wyobraża sobie dnia - ani życia [2] .

Dla osoby zainteresowanej egzotyką Portugalii, kultura kawowa tego kraju przedstawia fascynujący fenomen społeczny i historyczny. Kawa w Portugalii to nie tylko napój, lecz prawdziwa sztuka [3] , rytuał społeczny i element tożsamości narodowej, który różni się znacząco od polskich tradycji kawowych.

Portugalczycy spożywają kawę kilkukrotnie w ciągu dnia praktycznie zawsze i wszędzie [2] , co czyni z tego napoju jeden z filarów portugalskiej kultury. W przeciwieństwie do Polski, gdzie kawa często traktowana jest jako moment relaksu czy towarzyskości, w Portugalii to codzienne "paliwo" energetyczne, dostępne i tanie dla wszystkich warstw społecznych.

Historia kawy w Portugalii

Początki - XVIII wiek i kolonialne dziedzictwo

Kawa w Portugalii zaczęła być spożywana w XVIII wieku, kiedy to Portugalia posiadała kilka kolonii w Afryce [1] . Brązowo-czarne ziarenka o hipnotyzującym smaku, które po zmieleniu i zalaniu wrzątkiem zamieniają się w czarne, aromatyczne, płynne złoto, trafiły do ojczyzny Vasco De Gamy z Brazylii około XVIII wieku [2] .

Historia portugalskiej ekspansji kolonialnej sięga 1415 roku, kiedy to Portugalia była pierwszym na świecie państwem prowadzącym politykę kolonialną [4] . To długie dziedzictwo kolonialnej dominacji miało kluczowy wpływ na rozwój kultury kawowej w kraju. Z czasem kawa zaczęła być importowana do Europy, a Portugalczycy stali się jednymi z największych importerów ziaren kawy w Europie [1] .

Wpływ Brazylii i innych kolonii portugalskich

Szczególnie istotny dla rozwoju portugalskiej kultury kawowej był związek z Brazylią. Francuzi nie chcieli podzielić się swoim skarbem [5] , ale dzięki misji Fransisco de Molo Palhety, który został wysłany do Gujany Francuskiej, Portugalia zdołała pozyskać sadzonki kawowca. Przystojny Fransisco zrobił tak duże wrażenie na żonie francuskiego gubernatora, że otrzymał w prezencie bukiet kwiatów z ukrytą w środku rośliną kawowca z nasinami [5] .

Kawowa podróż do serca Brazylii

Odkryj z nami ? złocisty skarb Ameryki Południowej – od plantacji po filiżankę aromatycznej Arabici.

Czytaj więcej →

Jest ich tak dużo, że udaje się z nich zasadzić pierwsze rozsady do zasiewu w Brazylii, dzięki czemu państwo to staje głównym producentem kawy na świecie [5] . Przez następne około 100 lat największym producentem kawy na świecie była właśnie Brazylia [6] .

Czym jest kawa? Poznaj jej niezwykłe pochodzenie

Skąd pochodzi kawa ziarnista? Jak rośnie? Jakie sekrety skrywa ta roślina, zanim trafi do ekspresu jako kawa świeżo palona?

Czytaj więcej →

Brazylia stanowiała dla Portugalii przede wszystkim źródło surowców naturalnych – drzewa, barwników, trzciny cukrowej a w późniejszym okresie również bawełny i płodów rolnych [7] . W pierwszych dekadach cesarstwa rozpoczęła się uprawa kawy na szeroką skalę. Już w roku 1850 Brazylia dostarczała 45% produkcji światowej [8] .

Rozwój kultury kawiarniowej w XIX i XX wieku

Portugalska kultura kawiarniana rozwijała się równolegle z rosnącym importem kawy z kolonii. Centro de Investigação das Ferrugens do Cafeeiro (CIFC) Instituto Superior de Agronomia, założone w 1955 roku, stało się sercem naukowych badań nad kawą w Portugalii [9] . CIFC opracowało odmiany kawy odporne na choroby, które są dziś rozpowszechnione na całym świecie. Nie ma "innego miejsca na świecie, gdzie wykonywano by taką pracę" [9] , według Vítora Várzei, jednego z głównych badaczy.

W XX wieku portugalskie kawiarnie stały się centrami życia intelektualnego i społecznego. Powstały legendarne lokale, które do dziś stanowią symbole portugalskiej kultury kawowej.

Portugalskie kawiarnie historyczne - perły architektoniczne

A Brasileira - legendarna kawiarnia Lizbony

Kawiarnia "A Brasileira" w dzielnicy Chiado to miejsce bardzo charakterystyczne dla Lizbony [10] . Kawiarnię założono w 1905 r. [10] i wydaje się, że większość elementów wyposażenia wnętrz pochodzi z pierwszej połowy XX wieku. Być może właśnie w ich oryginalności tkwi tajemnica klimatu tego miejsca [10] .

To jedna z najstarszych kawiarni portugalskiej stolicy, słynącej z tego typu obiektów [11] . Lokal znajduje się w samym centrum miasta i wspaniałe otoczenie rekompensuje niezbyt szybką obsługę kelnerską [11] . Przy marmurowych blatach maleńkich stolików spotkać można rodowitych Lizbończyków przychodzących tu od lat na codzienną kawę [10] .

Kawiarnię otworzono w 1905 roku, kiedy Portugalczycy nie mieli zwyczaju pić kawy w kawiarniach i nie byli też przyzwyczajeni do espresso [12] . Uważano taką kawę za zbyt gorzką. To w "A Brasileira" miał się ukuć reklamowy slogan: "Beba Isto Com Açúcar" instruujący, by espresso pić z cukrem [12] . Od pierwszych liter powstała lizbońska nazwa na kawę espresso: "uma bica" [12] .

Na zewnątrz ustawiono kilka stolików. Przy jednym z nich zasiada odlana z brązu postać najsłynniejszego portugalskiego poety Fernando Pessoa (1888-1935), który w latach dwudziestych XX wieku często bywał w tej najsłynniejszej lizbońskiej kawiarni [10] .

Café Majestic w Porto - Art Nouveau w całej okazałości

Majestic Café w Porto to punkt orientacyjny, którego nie można przegapić, będący częścią historii miasta, a także Portugalii [13] . 17 grudnia 1921 r. w mieście otwarto luksusową kawiarnię, która stała się wyjątkowym miejscem dla miasta [13] . Początkowo nazywana Elite, kawiarnia ta została zaprojektowana przez architekta João Queiroza [13] .

Pod wpływem Paryża postanowili zmienić nazwę kawiarni na Majestic, oddając istotę "Belle Époque", którą chcieli utrwalić [13] . Od tego czasu kawiarnia była odwiedzana przez wybitne osobistości, takie jak admirał Gago Coutinho i aktorka Beatriz Costa, a także intelektualistów, takich jak José Régio, Teixeira de Pascoaes i Leonardo Coimbra [13] .

Ta historyczna kawiarnia została uznana za szóstą najpiękniejszą na świecie [13] . W Majestic Cafe poczują się świetnie sympatycy Art Nouveau. Z uwagi na swoją atmosferę jest to bodaj najbardziej fotogeniczna kawiarnia na świecie [11] .

Po dwóch latach intensywnych prac renowacyjnych, Majestic ponownie otworzył swoje podwoje 15 lipca 1994 roku, odzyskując blask swoich początków [13] .

Inne ikoniczne kawiarnie

Café Martinho da Arcada to najstarsza kawiarnia w Lizbonie, która działa już od ponad 250 lat [14] . A Brasileira po raz pierwszy otworzyła swoje podwoje w 1907 roku w Bradze [15] , szybko stając się popularnym miejscem spotkań intelektualistów, artystów i polityków.

Kultura kawowa portugalskich historycznych kawiarni jest udokumentowana przez 38 estabelicimentos, które są częścią europejskiej Historic Cafe Route [9] . Ikoniczne kawiarnie jak A Brasileira do Chiado (1905), Café de Santa Cruz (1923), Café Vianna (1858) i Majestic (1921) reprezentują świadectwa portugalskiej pamięci zbiorowej [9] .

Współczesna kultura kawy w Portugalii

Współczesne trendy kawowe

Współczesna portugalska kultura kawy łączy tradycję z nowoczesnością. Współczesne kawiarnie w Portugalii często łączą w sobie tradycyjne receptury z nowymi technikami parzenia kawy [9] . W takich miejscach jak Café com Letras, klienci mogą spróbować takich unikalnych napojów jak *galão* czy *bagacinho* [9] .

W Porto, drugim największym mieście po stolicy Portugalii, kawa jest nie tylko napojem, ale prawdziwym elementem kultury [16] . Spacerując ulicami miasta, możemy natknąć się na liczne urokliwe kawiarnie, które serwują doskonałą kawę oraz zachwycają swoją atmosferą [16] .

Nowoczesne kawiarnie specialty

Fabrica Coffee Roastery w Lizbonie to miejsce stylizowane na magazyn połączony z restauracją vintage [17], więc pełno tam worków po kawie, pudeł czy po prostu stali oraz całkiem duża i otwarta kuchnia [17] .

Montana Lisboa to nie tylko kawiarnia, ale także bardzo duży sklep z asortymentem dla twórców graffiti [17] . Mieści się blisko centrum, pomiędzy dworcem Cais do Sodré, a rzeką Tag. Co do samej kawy, była całkiem dobra. Czuć było, że używają ziaren bardzo dobrej jakości [17] .

W Porto warto odwiedzić Bird of Passage - chyba nasze największe i pozytywne zaskoczenie z całej Portugalii [18] . Miejsce, w którym jedna z kaw, była tak dobra że kupiliśmy zapas do Polski [18] .

Rytuały picia kawy w życiu codziennym

Portugalczycy piją kawę samotnie lub w towarzystwie, na stojąco lub na siedząco, rano do śniadania albo przed lub po, w przerwie w pracy, podczas zakupów w centrach handlowych, na zakończenie posiłków innych niż śniadanie i wreszcie na plaży, na stacjach benzynowych, w snak-barach [19] .

Nikogo tutaj nie dziwi wypicie filiżanki espresso po kolacji [19] . Właściwie każdy moment i miejsce są dobre na przyjęcie dawki smacznej kofeiny [19] . Kawiarnie, bary, restauracje serwują ją szybko, sprawnie i tanio [2] .

Tradycyjne gospodarstwa domowe powtarzają to wydarzenie 2-3 razy dziennie, nie spiesząc się z piciem kawy [20] . W przeciwieństwie do polskiej kultury kawowej, gdzie kawa to często moment relaksu, w Portugalii picie kawy to rytuał, który wypełnia codzienny krajobraz kraju [2] .

Rodzaje kawy i sposoby przygotowania

Espresso – doskonała kawa do ekspresu (bica/café) - podstawa portugalskiej kawy

Najpopularniejsza kawa to nasza mała czarna, czyli espresso, którą znajdziecie pod nazwami café, cafézinho, czy bica expresso [19] . Trzeba wiedzieć, że w Porto ta sama kawa nazywa się "um cimbalino" (od pierwszych ekspresów do parzenia kawy takiej właśnie marki – Cimbalino). W pozostałej części kraju, to po prostu "um café", czyli kawa [12] .

Café curto to taki mały espresso shot, natomiast café cheio to filiżanka espresso wypełniona po brzegi kawą. Café duplo to podwójne espresso a abatanado to podwójne espresso z domieszką wody [19] .

Bica lub Cafe – zwykłe espresso, które w Portugalii jest prawdopodobnie najczęściej pitym rodzajem kawy. Spożywa się je do śniadania, obiadu, a czasem nawet i kolacji [21] .

Galão - portugalskie latte

Galão (czyt. *galau*) to tradycyjna kawa po portugalsku, przygotowywana na bazie espresso i dużej ilości gorącego mleka [22] . Jej charakterystyczną cechą jest lekka konsystencja i subtelny smak – idealna na poranki, popołudniowe przerwy lub jako towarzystwo do słodkiego wypieku [22] .

Galão jest serwowana najczęściej w wysokiej szklance, z proporcją 1:3 (kawa:mleko) [22] . Jest to duże szklanka kawy z mlekiem, podawana zazwyczaj na śniadanie. Cena galão waha się między 1,20 a 1,50 euro [23] .

Galão – mieszaninka espresso i mleka, podawane w wysokim szklankach [24] . To portugalski odpowiednik włoskiego latte, ale o nieco innym charakterze [22] .

Inne popularne warianty kawowe

Jeżeli macie ochotę na kawę z mlekiem to macie do wyboru następujące opcje: pingado czyli porcja espresso z kilko kropelkami mleka, garoto czyli mleko z odrobiną kawy, meia de leite czyli mleko z kawą pół na pół [19] .

Meia de Leite – kawa wymieszana w proporcji 50:50 z mlekiem. Podaje się ją na podstawku, w szerokiej filiżance [21] . W większych miastach, takich jak Lizbona czy Porto, ceny mogą być nieco wyższe niż na wsi [23] .

Popularne ostatnio są też kawy typu drip, chemex, aeropress. Zamówicie je w kawiarniach alternatywnych [25] . Te nowoczesne metody parzenia znajdują coraz większe uznanie wśród miłośników kawy specialty.

Import i handel kawą w Portugalii

Główni dostawcy ziaren do Portugalii

W 2023 roku Portugalia importowała kawę o wartości 415 milionów dolarów, stając się 21. największym importerem kawy na świecie [26] . Główne kraje, z których Portugalia importuje kawę to: Hiszpania (97,4 mln USD), Francja (87,1 mln USD), Niemcy (43,6 mln USD), Wietnam (36,3 mln USD) i Brazylia (27,5 mln USD) [26] .

Najszybciej rosnącymi rynkami importowymi dla Portugalii w latach 2022-2023 były Niemcy (23 mln USD), Francja (12,7 mln USD) i Hiszpania (8,75 mln USD) [26] .

Portugalia ma powiązania ze swoimi byłymi koloniami i które produkują kawę na przykład z Brazylią i dzięki temu ma preferencyjne ceny, sprowadzając bezpośrednio od nich [27] . Ta historyczna więź zapewnia portugalskim importerom konkurencyjne ceny w porównaniu do innych krajów europejskich.

Kolonialne połączenia z Brazylią i ich wpływ na rynek

Kolonialne dziedzictwo Portugalii nadal wywiera znaczący wpływ na współczesny rynek kawy. Brazylia była największym producentem kawy na świecie przez okres około 100 lat [6] , co umocniło więzi handlowe między tymi krajami.

Delta daje cenną możliwość poznania smaku kaw pochodzących z plantacji z różnych zakątków świata (Brazylia, Timor, Kolumbia, Angola) [27] . Delta jest największą i najbardziej popularną marką kawy w Portugalii [27] .

Najbardziej Południowej i największym producentem kawy na świecie w latach 70., głównie dzięki Angoli [9] . Portugalia stała się czwartym największym producentem kawy na świecie w dekadzie lat 70. [9] .

Udział Robusty i Arabiki w portugalskim rynku

W Portugalii "70 procent spożywanej kawy to kawa Robusta, a 30 procent to Kawa Arabica" [28] . To odwrotna proporcja niż w większości krajów europejskich, gdzie dominuje Arabika.

Odmiana Kawa Arabica "jest najczęściej spożywana w Europie Północnej, a Robusta w Europie Południowej" [28] . Problemem jest brak kawy Robusta, co wynika z wysokiego popytu i niskiej dostępności na całym świecie [28] .

Brazylia Santos – miasto, które napędza kulturę kawy w Brazylii

Odkryj, jak Santos stał się sercem światowej produkcji kawy ziarnistej i skąd trafia tu kawa świeżo palona, idealna do ekspresu.

Czytaj więcej →

Od czasu pandemii ceny kawy Robusta, odmiany najczęściej spożywanej przez Portugalczyków, na rynkach międzynarodowych wzrosły o ponad 200 procent [28] .

Porównanie z Polską

Różnice w kulturze kawowej

Różnice między polską a portugalską kulturą kawową są znaczące i wielopłaszczyznowe. W Polsce kawę zamawiamy najczęściej po włosku [25] , podczas gdy w Portugalii dominują lokalne tradycje i nazewnictwo.

Kawiarnie w Portugalii są jak toalety publiczne bardziej niż jakieś eleganckie przybytki, bo wcale nie muszą być więcej, tylko muszą spełniać swoją podstawową rolę, którą jest sprzedawanie cię espresso, czyli takie doładowanie energetyczne, jak małe stacje benzynowe podczas twojego dnia [27] .

Małe kawiarnie zarabiają na masowej sprzedaży, więc nie muszą podnosić cen, bo klienci wchodzą, żeby się napić kawy i wychodzą. Nie siedzą tam całymi innymi przy stoliku [27] . W Polsce natomiast kawiarnie sprzedają właśnie to doświadczenie siedzenia przy kawie [27] .

Porównanie cen w kawiarniach

Analiza cen pokazuje znaczące różnice między oboma krajami:

Porównanie cen kawy w Polsce i Portugalii

Ceny kawy w Portugalii są zazwyczaj niższe niż w innych krajach europejskich [23] . Standardowa filiżanka espresso w Portugalii kosztuje zazwyczaj od 0,60 do 1 euro [24] .

W popularnej kawiarni "A Brasileira" w centrum miasta, espresso kosztuje około 1,50 euro [29] . Jeśli wolisz bardziej luksusowe miejsce, warto odwiedzić kawiarnię "Café Nicola", gdzie kawa kosztuje około 2 euro [29] .

Odmienne podejście do picia kawy

Podatek. Wiedzieliście, że w Portugalii podatek na kawę to 13%, w Polsce 23 [27] . Ta różnica w opodatkowaniu znacząco wpływa na końcowe ceny dla konsumentów.

Portugalia ma preferencyjne ceny, sprowadzając bezpośrednio od nich, a Polska często korzysta z pośredników [27] . Wniosek jest taki, że jak chcesz dobrą cenią kawę, to musisz po nią jechać do Portugalii albo robić sobie w domu [27] .

80% Portugalczyków konsumuje kawę codziennie [9] , podczas gdy w Polsce ten odsetek jest znacznie niższy. Średnia konsumpcja wynosi 5 kg na osobę rocznie [9] w Portugalii.

Najważniejsze miejsca kawowe w Portugalii

Kawiarnie w centrach Lizbony i Porto

Avenida dos Aliados to nie tylko główna arteria Porto, ale także kawiarniane serce miasta, pulsujące życiem i aromatem świeżo parzonej kawy [30] . Każdy krok po tej reprezentacyjnej ulicy prowadzi do niezwykłych miejsc, które zachwycają nie tylko stylem, ale i wyjątkową atmosferą [30] .

W Lizbonie Confeitaria Nacional. To jedna z najstarszych kawiarni w Lizbonie, w której można poczuć ducha historycznego centrum miasta [16] . Doskonała kawa [16] i historyczna atmosfera czynią z niej miejsce obowiązkowe do odwiedzenia.

Landeau Chocolate dużo się mówi ze względu na przepyszne ciasto czekoladowe okrzyknięte diabelnie dobrym [12] , ale to także fantastyczne miejsce na kawę.

Kawa z Brazylii – poznaj jej smak i historię

Odkryj bogactwo aromatów kawy ziarnistej z Brazylii – od plantacji po filiżankę świeżo palonej Kawa Arabica, idealnej do ekspresu.

Czytaj więcej →

Kawiarnie poza wielkimi miastami

Kawiarnia Fabrica Coffee Roasters w Barcelos – miejsce, gdzie można spróbować najwyższej jakości świeżo paloną kawę lokalnej palarni [16] . W portugalskich kawiarniach panuje przyjemna atmosfera sprzyjająca relaksowi i rozmowom [16] .

W tradycyjnych wsiach i miasteczkach Portugalii można obserwować niezwykłe rytuały związane z przygotowaniem kawy, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie [16] . To właśnie w tych miejscach spotykają się rannych nauczyciele, lokalni artyści i zwykli mieszkańcy, tworząc wyjątkową społeczność [16] .

Centra naukowe i badawcze - CIFC

Centro de Ciência do Café w Campo Maior reprezentuje "wyjątkową przestrzeń w Europie", która łączy dziedzictwo naukowe i kulturowe [9] . To centrum oferuje zasoby edukacyjne i badawcze dotyczące portugalskiej kultury kawy [9] .

Centro de Investigação das Ferrugens do Cafeeiro (CIFC) do Instituto Superior de Agronomia pozostaje sercem portugalskich badań kawowych [9] . Nie ma "innego miejsca na świecie, gdzie wykonywano by taką pracę" [9] .

Gospodarcze znaczenie kawy dla Portugalii

W 2023 r. w UE wyprodukowano ponad 2,3 mln ton kawy palonej [31] . Spośród krajów UE najwięcej palonej kawy w 2023 r. wyprodukowała Portugalia (49 400 ton, czyli 2% całkowitej produkcji UE) [31] .

Associação Industrial e Comercial do Café (AICC) publikuje regularnie studania o portugalskim rynku [9] . Dane ujawniają, że 80% Portugalczyków codziennie konsumuje kawę ziarnistą, preferując format espresso, idealny do ekspresu, a średnia konsumpcja wynosi 5 kg na osobę rocznie [9] .

W Portugalii przypada średnio jeden lokal (kawiarnia, bar, punkt serwujący kawę) na każde 160 mieszkańców, podczas gdy w całej Europie ten wskaźnik wynosi jeden taki punkt na 400 mieszkańców. Innymi słowy – gęstość kawiarni w Portugalii jest dużo wyższa niż średnia europejska.[9] . To pokazuje, jak gęsta jest sieć kawiarni w Portugalii.

3,799 miliona osób (51% mieszkańców kontynentu) pije kawę poza domem [9] . Ponad 3 na 4 Portugalczyków codziennie pije kawę w domu [9] .

Podsumowanie

Kultura kawy w Portugalii przedstawia fascynujący przykład tego, jak kolonialne dziedzictwo, geografia i tradycje społeczne mogą ukształtować narodową tożsamość kulinarną. Portugalska kultura kawowa ma długą i bogatą historię, która do dziś wpływa na rozwój lokalnych kawiarni i smakoszy kawy z całego świata [16] .

Kawa towarzyszy nam niemal każdego dnia, nie tylko w kraju, ale na całym świecie [1] , ale w Portugalii osiąga to szczególny wymiar. Portugalia, rozmiłowana w kofeinie – znajduje się w czołówce państw tworzących wszechobecny trend spożywania kawy [2] .

Dla Polaka odwiedzającego Portugalię, różnice w kulturze kawowej mogą być zaskakujące. Ceny kawy w Portugalii są zazwyczaj niższe niż w innych krajach europejskich [23] , a rytm picia kawy jest znacznie intensywniejszy niż w Polsce [19] . Kawa w Portugalii należy do jednych z najtańszych przyjemności, co czyni ją dostępną dla wszystkich [2] .

Bogactwo dostępnych źródeł odzwierciedla znaczenie kawy w portugalskim społeczeństwie, gdzie ten napój wykracza poza zwykłą konsumpcję, stając się centralnym elementem tożsamości kulturowej i społecznej kraju [9] . Od historycznych kawiarni w centrach Lizbony i Porto, przez współczesne kawiarnie specialty, aż po tradycyjne kawiarenki w małych miasteczkach - portugalska kultura kawy oferuje niezwykłą różnorodność doświadczeń, które warto poznać podczas wizyty w tym fascynującym kraju nad Atlantykiem.

Żródła

[1] https://visitportugal.pl/kawa-portugalska-z-tradycji-zwiazanej-z-morzem

[2] https://mojealgarve.pl/kawa-portugalia/

[3] https://wyskoczmy.pl/tanie-podroze-po-portugalii-od-lizbony-po-porto/

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Imperium_portugalskie

[5] https://sochaccy.co/kawowa-podroz-do-serca-brazylii-odkryj-z-nami-zlocisty-skarb-ameryki-poludniowej.htm

[6] https://sochaccy.co/czym-jest-kawa-odkrywamy-tajemnice-rosliny-ktora-podbila-swiat.htm

[7] https://histmag.org/Historia-Brazylii-10-dat-ktore-powinienes-znac-9603

[8] https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Brazylii

[9] https://tunezjamojemiejscenaziemi.pl/kultura-kawiarniana-w-portugalii-od-historycznych-lokali-po-nowoczesne-kawiarnie/

[10] http://koneserzy.pl/podroze-kulinarne/slynne-kawiarnie-a-brasileira-w-lizbonie

[11] https://podroze.onet.pl/ciekawe/najlepsze-zabytkowe-kawiarnie-sa-we-wloszech-i-portugalii/vsxb0f5

[12] https://magellanka.pl/2019/10/23/gdzie-pojsc-na-kawe-w-lizbonie/

[13] https://www.theportugalnews.com/pl/aktualnosci/2024-07-06/odkryj-jedn-z-najbardziej-historycznych-kawiarni-w-portugalii/90421

[14] https://infolizbona.pl/najstarsza-kawiarnia-w-lizbonie-cafe-martinho-arcada/

[15] https://worldcitytrail.com/pl/2024/11/10/brasileira-w-bradze/

[16] https://www.art-dworek.pl/kultura-kawowa-w-portugalii-odkryj-najlepsze-kawiarnie-i-ich-historie

[17] http://kawowipodroznicy.pl/lizbona-kawiarnie/

[18] https://kawowipodroznicy.pl/porto-kawiarnie/

[19] https://fabrykakorka.pl/kawa-w-portugalii-praktyczny-przewodnik-po-kawie

[20] https://www.greenplantation.pl/a/rytualy-zwiazane-z-kawa-i-tradycje-spoleczne

[21] https://cafessima.pl/blog/galao-czyli-kawa-po-portugalsku/

[22] https://sochaccy.co/blog

[23] https://www.weuropie.pl/ile-kosztuje-kawa-w-portugalii/

[24] https://www.restandsleep.pl/ile-kosztuje-kawa-w-portugalii/

[25] https://wellcome-home.com/pl/przewodnik/cena-jedzenia-na-miescie-w-polsce-i-kilka-smiesznych-polskich-zwyczajow/

[26] https://oec.world/en/profile/bilateral-product/coffee/reporter/prt

[27] https://sochaccy.co/brazylia-santos-miasto-ktore-napedza-kulture-kawy-w-brazylii.htm

[28] https://www.theportugalnews.com/pl/aktualnosci/2024-03-10/podwyka-cen-kawy/86665

[29] https://www.oltur.pl/ile-kosztuje-kawa-w-portugalii/

[30] https://tunezjamojemiejscenaziemi.pl/kultura-kawiarniana-w-porto-najlepsze-miejsca-na-kawe-i-pastel-de-nata/

[31] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Kraje-UE-wyprodukowaly-w-2023-roku-kawe-o-wartosci-prawie-13-mld-euro-8821728.html

[32] https://www.seaoo.com/blog/import-kawy-2/

[33] https://gospodarkapodkarpacka.pl/news/view/41600/rynek-kawy-w-polsce-i-na-swiecie-w-2020-r

[34] https://foodcom.pl/sytuacja-na-swiatowym-rynku-kawy-w-sezonie-2025-26-world-news/

[35] https://magellanka.pl/2018/04/19/kawa-w-portugalii-przewodnik-po-portugalskich-kawach/

[36] https://www.gov.pl/web/portugalia/informator-ekonomiczny

[37] https://www.smakiportugalii.pl/index.php?option=com_deeppockets&task=catShow&id=13&Itemid=137

[38] https://infolizbona.pl/najlepsze-pasteis-de-nata-lizbona-top10/

[39] https://www.trade.gov.pl/wp-content/reports/2024-05-08_17-58-03%20(Portugalia).pdf?timestamp=1724434214

[40] https://portogalense.com/2017/04/wszystko-co-powinienes-wiedziec-o-kawie.html

[41] https://www.volza.com/p/coffee/buyers/buyers-in-portugal/

[42] https://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/portugalia;hotelarze;i;restauratorzy;skarza;rzad,177,0,1204145.html

[43] https://www.volza.com/p/roasted-coffee/import/import-in-portugal/

[44] https://sochaccy.co/kawa-z-brazylii.htm

[45] https://www.tommycafe.pl/2kg-kawy-w-extra-cenie/2623-pakiet-kawa-ziarnista-brazylia-i-kolumbia-2kg-5901721766693.html

[46] https://blog.sklepkawa.pl/cechy-arabiki-i-robusty-jakie-proporcje-wybrac/

[47] https://kofikada.pl/pl/p/Kawa-Brazylia-Cerrado-Single-Origin-Espresso – doskonała kawa do ekspresu-1kg/287

[48] https://unipack.pl/produkt/kawa-ziarnista-70-arabica-i-30-robusta-crema-bar-trucillo-o-pelnym-smaku-z-nutami-czekolady-i-przypraw-korzennych-1kg/

[49] https://turystyka.wp.pl/brazylia-hit-2014-roku-6043971841496193g

[50] https://www.paih.gov.pl/wp-content/uploads/0/134101/134149.pdf

[51] https://www.palarniaproper.pl/pl/Do-ekspresu-i-kawiarki/Kawa-Brazylia-Yellow-Bourbon.html

[52] https://www.rp.pl/biznes/art9404221-polsko-portugalska-izba-gospodarcza-po-raz-drugi-najlepsza-portugalska-izba-gospodarcza-na-swiecie

[53] https://www.reddit.com/r/portugal/comments/1hppl8d/quanto_custa_um_caf%C3%A9/?tl=pl

[54] https://erasmusu.com/pl/erasmus-lizbona/erasmus-blog/10-kawiarni-ktorych-nie-mozesz-pominac-w-lizbonie-czesc1-955729

[55] https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/poranna-kawa-to-droga-przyjemnosc-jak-dlugo-bedziemy-za-nia-przeplacac/ndrj9cm

[56] https://rzeszow24.info/wiadomosci/tyle-zaplacisz-za-kawe-w-rzeszowie-sprawdzamy-ceny-w-kawiarniach-zdjecia/QqKSGGFfUCGgorkBlJ59

[57] https://www.mediaexpert.pl/agd-male/ekspresy-i-kawa/ekspresy-cisnieniowe/one-touch-cappuccino_tak

[58] https://sochaccy.co/od-americano-do-canadiano-jak-kawa-stala-sie-symbolem-protestu-inspiracje-dla-polski-i-europy.htm

[59] https://mcdonalds.pl/nasze-menu/mccafe/Cappuccino/

[60] https://swiezowypalana.pl/blog/post/ceny-kawy-w-2025-dlaczego-rosna-i-jak-to-wplywa-na-twoja-filizanke

[61] https://eduplanner.pl/a-bebida-e-a-comida-em-portugal-jedzenie-i-picie-w-portugalii/

[82] https://www.reddit.com/r/PortugalExpats/comments/15px53e/best_independent_coffee_shops_in_porto_city_center/?tl=pl

[63] https://lifestyler.pl/najpiekniejsze-miejsca-w-portugalii/

[64] https://wypiszwymalujpodroz.pl/tag/najladniejsze-kawiarnie-w-lizbonie/

[65] https://portugalskieopowiesci.pl/belmonte-miasteczko-na-pograniczu-kultur/

[66] https://www.getyourguide.pl/majestic-cafe-l129603/

[67] https://www.getyourguide.pl/porto-l151/historyczne-centrum-porto-wycieczka-w-malej-grupie-i-katedra-t839921/